لیتوگرافی چیست؟

لیتو گرافی فرایندی است كه در طي آن صفحه هايي فلزي از جنس آلومينيوم موسوم به زينك يا پليت ساخته مي شود. از اين صفحه ها در چاپخانه هاي مجهز به سيستم چاپ افست براي انجام عمليات چاپ بر روي كاغذ استفاده ميشود. بنابر اين ليتوگرافي يك مرحله ي واسطه اي در چاپ افست است . فايلهاي طراحي شده ابتدا در ليتوگرافي تبديل به صفحات فلزي شده و سپس اين صفحات به چاپخانه ارسال مي گردد تا در آنجا بوسيله ي آنها عمليات چاپ بر روي كاغذ صورت بگيرد.

در ليتوگرافي ابتدا فايلها به چهاررنگ اصلی سازنده ي خود تقسيم مي شوند و سپس تصوير مربوط به هر رنگ با نوعي پليمر مخصوص بر روي صفحه ي فلزي چاپ مي شود . جنس سطح اين ورقه ي فلزي از موادي پوشانيده شده است كه به هيچ عنوان مركب چاپ را به خود جذب نميكند. در عوض جنس مواد پليمري كه طرح را با آن را بر روي زينك چاپ مي كنند جاذب مركب مي باشد. از همين خاصيت در چاپ استفاده مي شود. براي ساخت زينك دو روش وجود دارد روش قديمي كه امروزه هنوز هم كم و بيش مورد استفاده قرار مي گيرد از دستگاهي به نام ايميج ستر (Image Setter)استفاده مي شود. اين دستگاه هر چهار فايل تفكيك شده از فايل اصلي را با رنگ مشكي بر روي طلق شفاف پرينت مي گيرد. در حقيقت دستگاه ايميج ستر چيزي جز يك پرينتر سياه و سفيد بزرگ ليزي با قابليت پرينت بر روي طلق شفاف نيست. البته دقت چاپ و رزولوشن پرینت در اين دستگاه فوق العاده بالاست. پس از اينكه اين طلق ها آماده شد آنها را بر روي زينك هاي خام چسبانده و با گيره هاي مخصوصي فيكس مي كنند. سطح زينك خام از ماده ي پليمري جاذب مركب پوشانده شده است و در طي فرايند ساخت زينك قسمت هاي اضافي از روي سطح آن برداشته مي شود تا فقط بخشهاي طرح باقي بماند. در حقيقت عمليات چاپ بر روي زينك برعكس حالت معمول انجام مي شود.

دو نفر در حال ساخت زينك به روش سنتي

جنس مواد پليمري كه سطح زينك را پوشانده است به نور فرابنفش حساس است و در صورت قرار گرفتن در مقابل نور تبخير مي شود. پس از اينكه طلق هاي شفاف كه به آنها فيلم گفته مي شود را بر روي زينك بستند آنها را در محفظه اي قرار مي دهند تا نور ببينند. در اثر نور ديدن در بخشهايي از زينك كه در مقابل طلق شفاف قرار گرفته و نور مي بيند مواد پليمري تبخير مي شوند و از بين مي روند اما در بخشي كه زينك در مقابل بخشهاي سياه شده ي فيلم قرار ميگيرد و نور نمي بيند مواد پليمري باقي مي مانند. سپس زينك را در محلولي قليايي (معمولاً از مشتقات آمونياك) شستشو مي دهند تا بخشهاي باقي مانده ي مواد پليمريكهنور ديده اند ولي هنوز كم و بيش بر سطح زينك باقي مانده اند پاك شوند و اصطلاحاً زينك ظاهر شود. پس از آن زينك در محلولي ديگر شستشو داده مي شود تا بخشهاي نور نديده ي آن تثبيت شوند. بابر اين ساخت زينك در اين روش شامل تهيه ي فيلم و سپس ساخت زينك است .

اما در روش هاي جديد تر از دستگاهي به نامPlate Setterاستفاده مي شود كه بدون درست كردن فيلم مستقيماً زينك را مي سازد. يعني فايل از كامپيوتر به دستگاه ارسال مي شود و زينك آماده از دستگاه خارج مي شود. ميتوان گفت كه دستگاه پليت ستر، پرينتر زينك است. توجه داشته باشيد كه متداول است كه به ورقه ي فلزي توليد شده در حالت اول زينك و در حالت دوم پليت مي گويند.

زينك ساخته شده در حال خروج از دستگاه

در پايان ياد آوري دو نكته را ضروري است: اول اينكه واژه ي ليتوگرافي در فارسي به معناي چاپ سنگي است كه بر گرفته از يكي از روش هاي چاپ بسيار قديمي است كه بعداً، نو گزينش شده و به تكنولوژي توليد فيلم و زينك نيز تعميم داده شده است. نكته ي دوم اينكه براي توليد فيلم در سالهاي نه چندان دور كه هنوز كامپيوتر وجود نداشت ( و طبعاً دستگاه ايميج ستر هم ساخته نشده بود) از روش عكاسي سنتي و ظهور فيلم استفاده مي شد و براي ساخت فيلم از فيلتر هاي رنگي استفاده مي كردند.